Financiën

Inleiding
Een duurzaam financieel perspectief is één van de uitgangspunten in het bestuursakkoord. In de Programmabegroting 2021-2024 heeft dit zich vertaald in een zorgvuldige afweging tussen benodigde investeringen in Ede en te nemen ombuigingsmaatregelen. Het financieel meerjarenperspectief laat zich kenmerken door incidentele ruimte en structurele krapte. In navolging van 2020 heeft corona ook in 2021 een grote impact gehad op onze gemeente. Als gevolg van een langdurende kabinetsformatie was, in lijn met 2020, in 2021 lange tijd onduidelijkheid over grote dossiers in de financiële verhouding met het Rijk: compensatie tekorten macrobudget Jeugd en het doorvoeren van de herijking gemeentefonds. Hoewel met het aantreden van het nieuwe kabinet op hoofdlijnen duidelijkheid is gekomen is het nog wachten op de gedetailleerde uitwerking. Manoeuvrerend binnen deze kaders zijn we doorgegaan met het verder bouwen aan Ede.

In vrijwel alle programma’s zijn de effecten van corona zichtbaar. De ene keer in extra activiteiten, een andere keer in uitstel van activiteiten, extra steun en extra personele inzet. Mede dankzij provinciale en rijkssteun hebben we in onze Edese samenleving een helpende hand kunnen bieden. In de coronaparagraaf wordt hier dieper op ingegaan.
In aanloop naar de zomer van 2021 was er voorzichtig optimisme over het aanbreken van de periode van ‘herstel’ met perspectief voor zowel inwoners als ondernemers. De werkelijkheid was anders, met beperkende maatregelen in de zomer en een nieuwe lockdown eind van het jaar. Deze grillige ontwikkelingen hebben gemaakt dat de overbruggingsmaatregelen langer doorlopen en sommige activiteiten gericht op herstel (nog) niet zijn gestart of zijn getemporiseerd. Dit betekent dat we mogelijk ook in 2023 nog verwachten inzet te moeten plegen vanuit de Reserve Steun en Herstel Corona.
Insteek van de Herstelagenda blijft om aan te sluiten op de landelijke ontwikkelingen en deze dus aan te passen wanneer dat nodig is.

Ten tijde van het opstellen van de programmarekening werden we opgeschrikt door de invasie in Oekraïne. Heftig en triest nieuws met nare gevolgen. In de eerste plaats natuurlijk voor de mensen daar. Het verdere verloop van de oorlog en de daaruit voortvloeiende ontwikkelingen zijn onzeker. Wat dit betekent voor zowel de inwoners en bedrijven in onze gemeente, als onze organisatie is op dit moment nog onbekend. De verwachting is dat de impact de komende periode steeds meer zichtbaar wordt. Voor een deel wordt dit zichtbaar in de taken en verantwoordelijkheden die we als gemeente hebben op de diverse beleidsterreinen. Daarnaast zullen de gevolgen onze inwoners, bedrijven en organisatie ook in financiële zin raken. We blijven de ontwikkelingen nauwgezet volgen. Zodra daar aanleiding toe is wordt u als raad daarover geïnformeerd.

Resultaat
Het jaar 2021 is administratief afgesloten met een voordeel van € 10,1 miljoen. Rekening houdend met de voorgestelde resultaatbestemmingen, eindigen we met een financieel voordeel van € 9,2 miljoen dat wordt toegevoegd aan de Algemene Reserve.
Ten opzichte van de actualisatie (€ 0,7 miljoen voordeel) is sprake van een aanzienlijke verbetering. Het hogere resultaat grondexploitaties (€ 2 miljoen) komt pas naar voren bij het doorrekenen van alle grondexploitaties ten tijde van het opstellen van de jaarrekening (de zogenaamde herzieningen). Daarnaast wordt het verschil met de actualisatie verklaard door de onverwachte stijging van de omgevingsvergunningen (€ 2,8 miljoen) en de voordelen op de algemene uitkering en financiering.
Wanneer wordt afgezien van de incidentele voordelen uit grondexploitaties van € 4,5 miljoen, resteert een beperkt voordeel van € 4,7 miljoen op een begrotingstotaal van meer dan € 450 miljoen. Het resultaat is opgebouwd uit een veelheid van voor- en nadelen. Een aantal grotere of opvallende posten lichten wij hieronder toe. Verderop in dit hoofdstuk treft u meer gedetailleerde specificaties.

Grondexploitaties
Tussentijdse winstnemingen en actualisatie van de grondexploitaties leiden tot een positief resultaat van € 4,5 miljoen ten opzichte van de begroting. De bruto boekwaarde van de bouwgronden in exploitatie is afgenomen van € 117 miljoen bij aanvang van het jaar naar € 77 miljoen aan het einde van het jaar. Houden we rekening met afwaardering van deze waarde binnen de getroffen Voorziening Negatieve Plannen, dan luiden dezelfde cijfers € 68 respectievelijk € 37 miljoen

Omgevingsvergunningen
In 2021 hebben we, naast een flinke toename van het aantal kleine bouwvergunningen (tot € 200.000), te maken met meer grote bouwaanvragen. Het gros van de grote aanvragen heeft plaats gevonden in de tweede helft van 2021, waardoor dit bij de Actualisatie niet was voorzien. De totale extra opbrengsten en kosten leiden per saldo tot een voordelig resultaat van € 2,8 miljoen.

Corona
Op de programmaplannen hebben we reeds zo goed als mogelijk een overzicht gegeven van de corona-effecten op dat betreffende programma. We wijzen erop dat dit nooit helemaal volledig zal zijn en ook de afwijkingen niet altijd zijn te knippen. De extra gemaakte kosten en daling van de inkomsten als gevolg van corona bedraagt tezamen € 3,3 miljoen. Hier tegenover staat een voordeel van € 1,1 miljoen als gevolg van het niet doorgaan van activiteiten en doordat partners geen beroep hebben kunnen doen op (geldelijke) regelingen.
Per saldo komen bovenstaand voor- en nadeel uit op € 2,2 miljoen extra lasten. Deze extra lasten worden voor
€ 2,0 miljoen gedekt uit de reserve Steun en Herstel Corona. Rekening houdend met deze onttrekking is het totale financiële effect van corona op de algemene middelen € 0,2 miljoen. Voor een deel zijn dit de gederfde parkeeropbrengsten. Het Rijk heeft aangegeven inkomstenderving 2021 in 2022 te compenseren.

Algemene uitkering
Het resultaat op de algemene uitkering is € 2,5 miljoen voordelig. Dit is voor een belangrijk deel te herleiden op de extra middelen uit de decembercirculaire bestaande uit € 850.000 taakmutaties en € 1,5 miljoen compensatie coronakosten. Tegenover het voordeel op de algemene uitkering staat een nadeel als gevolg van het toevoegen van € 893.000 compensatie coronakosten aan de Reserve Steun en Herstel Corona en diverse nadelen op de programma’s. Per saldo is het effect € 0,8 miljoen voordelig.

Financiering
Het resultaat op financiering is € 1,4 miljoen voordelig. De lage rentetarieven in de markt voor korte financiering hebben geleid tot € 110.000 minder rentelasten dan begroot. Daarnaast houden we binnen het financieringsproduct rekening met toekomstige stijgingen van rentetarieven. In 2021 was echter geen sprake van een rentestijging maar juist sprake van lagere rentetarieven. Daardoor ontstaat hier een voordeel van € 1.250.000. In 2022 wordt de renteomslag herberekend.

Resultaatbestemmingsvoorstellen
In zijn totaliteit leggen we voor € 931.000 aan voorstellen voor om bedragen toe te voegen aan de Reserve Overlopende Verlichtingen. Daarnaast leggen we voor een bedrag van € 30.000 toe te voegen Reserve Steun en Herstel Corona. In het eerste geval gaat het om het overhevelen van in 2021 niet besteed budget naar 2022. Wat betreft de toevoeging aan de Reserve Steun en Herstel Corona gaat het om een administratieve correctie zodat de middelen beschikbaar blijven binnen de betreffende reserve.

Het resultaat is incidenteel van aard
De resultaten hebben een incidenteel karakter. Hiermee bedoelen we dat deze geen structurele doorwerking hebben op de lopende begroting 2022 en de meerjarenramingen. Dit geldt ook voor allerhande voor- en nadelen ‘corona’. Waarschijnlijk komen ze in 2022 en de verdere toekomst terug. Over de aard en omvang zijn nu geen zinnige uitspraken te doen. We volgen dit nauwgezet en informeren de gemeenteraad hier geregeld over.

Algemene reserve en eigen vermogen
De Algemene Reserve staat na resultaatbestemming op € 45,8 miljoen. Dit is € 9 miljoen hoger dan de laatste stand die is afgegeven in de Programmabegroting 2022-2025. De stand van de Algemene Reserve bevindt zich ver boven het minimum van € 10 miljoen. Met het afschaffen van de reserve Grondbedrijf fungeert de Algemene reserve ook als reserve voor het grondbedrijf.

Het eigen vermogen neemt toe van € 121,1 miljoen aan het begin van het jaar naar € 144,7 miljoen aan het einde van het jaar.

Het effect van de resultaatbestemmingsvoorstellen 2021 is niet verwerkt in de staat van reserves. De toename van de Algemene Reserve in de tabel is te verklaren door de resultaatbestemming 2020 (€ 6,6 miljoen), de doorwerking besluitvorming tot en met Perspectiefnota 2022-2025 en de positieve ontwikkeling van de algemene uitkering in de septembercirculaire 2021. Na de toevoeging van het resultaat 2021 aan de Algemene Reserve van € 9,2 miljoen staat deze op € 45,6 miljoen.

Een aantal omvangrijke mutaties in de bestemmingsreserves:

• Toename van de reserve Arbeidsmarkt Regio Foodvalley met € 2,0 miljoen
• Toename van de reserve Beschermd Wonen met € 1,4 miljoen
• Toename van de reserve Veluwse Poort - Spoorzone Ede met € 3,5 miljoen
• Toename van de reserve Steun en Herstel Corona met € 3,4 miljoen.

Financiële positie
Twee begrippen staan centraal in een beschrijving van de financiële positie: weerbaarheid en wendbaarheid. Met weerbaarheid bedoelen we dat we risico’s op kunnen vangen als deze zich voordoen, zonder dat het beleid meteen hoeft te worden aangepast. Met wendbaarheid bedoelen we dat we onze begroting niet volledig in beton gegoten willen hebben. In de kern is dit het vermogen om met uitgaven te kunnen stoppen zonder dat dit leidt tot bezuinigingen of ombuigingen. Het is overigens een illusie om te veronderstellen dat we de financiële positie van de gemeente perfect ‘smart’ kunnen maken en kunnen uitdrukken in een rapportcijfer.

Weerbaarheid van de begroting

Met 3,3 is de integrale ratio weerstandsvermogen uitstekend. De ratio is vrijwel gelijk gebleven aan de waarde in de Programmabegroting 2022-2025. Dit wordt verklaard doordat de beschikbare weerstandscapaciteit is toegenomen, bij vrijwel gelijkblijvende benodigde weerstandscapaciteit. De schommeling van het bedrag dat nodig is voor het opvangen van de risico’s tussen begroting 2021 en de rekening 2021 is veroorzaakt door een neerwaartse bijstelling van risico's. Oorzaak zit onder ander in de voortgang van de grondexploitaties welke leidt tot een afname van de hieraan gerelateerde risico’s. Daarnaast zien we afname van de corona gerelateerde risico’s.

Wendbaarheid van de begroting

De kengetallen ontwikkelen zich gunstig ten opzichte van de stand bij de Programmarekening 2020 en de Programmabegroting 2021-2024. De schuldquote is afgenomen. Dit kent met name zijn oorzaak in de afname van de schulden met een looptijd langer dan een jaar. De toename van het eigen vermogen zorgt voor een betere solvabiliteitsratio. Deze toename van het eigen vermogen zit met name in de ontwikkeling van de algemene reserve.

De exploitatieruimte in de Programmarekening 2021 komt uit op 3%. We voldoen niet aan de vereiste om in de laatste jaarschijf van ons meerjarenbeeld een structurele exploitatieruimte te presenteren die groter is dan 0. Een achterliggende reden is dat we in deze begroting geen voorschot nemen op het ramen van inkomsten uit hoofde van extra arbitragemiddelen Jeugd. Voor het lopende begrotingsjaar is deze indicator wel positief.

De betekenis van de daling van het kengetal Belastingcapaciteit is dat de lokale lasten in Nederland gemiddeld harder stijgen dan die in Ede. De inwoner van Ede is relatief goedkoper uit dan de gemiddelde inwoner elders in het land.

Resumé
De financiële positie is stabiel en ontwikkelt zich in de goede richting. De buffers zijn voldoende om risico’s op te kunnen vangen mochten deze zich onverhoopt voordoen. We zien voorzichtig dat het aandeel vaste (rente)lasten in onze begroting afneemt, wat de wendbaarheid ten goede komt. De wendbaarheid van de begroting blijft onverkort en aandachtspunt. Van jaar tot jaar vraagt het een behoorlijke inspanning om de touwtjes aan elkaar te knopen teneinde een (meerjarig) sluitende begroting voor te leggen.